Dando contas dun longo silencio

Aos visitantes antigos deste blogue quero explicarlles que non se debe a unha seca a falta de entradas miñas nel desde hai uns meses. O feito explícase porque o pouco tempo libre mo levan
as que fago noutra bitácora, http://breve-rias.blogspot.com/, onde trato de ir reaxindo ao día a día dos acontecementos e declaracións referentes á política lingüística e cultural que agora se quere realizar neste país.
Teño pendente unha chea de temas sobre os que escribir nas "Lerias"; porén vexo que, tamén porque requiren calma e tempo, déboos adiar polo de agora. Veremos se acouga un pouco a situación e nos deixa acougar tamén a nós. O da integridade e propiedade da nosa lingua é un obxectivo importante. Máis urxente é, con todo, evitar que se infira un dano irreversíbel á súa supervivencia como lingua, aínda que estea, como está, depauperada, minorizada e enferma a pobre.

E dálle co "lle"!

Lembrarán os lectores, supoño, as miñas cismas e teimas do verán. Lembrarán que a maior parte delas tiña que ver co "lleísmo sintáctico", con esas construcións que moitos neogalegofalantes ben intencionados cometen ao calcaren outras castelás caracterizadas pola norma "leísta", que nin sequera é maioritaria no diasistema castelán. Calcan en dous sentidos, no de copiar ao calco a norma castelá e, de camiño, no de pisar duro cos pés a norma galega, que non admitiu nunca tal cousa ata onte á noite mesmo.

Hai catro ou cinco días, nunha revista quincenal escrita toda ela en galego líase un artigo sobre o laicismo e os símbolos relixiosos, no que se achaba esta secuencia textual: A min, ateo, non me ofende a imaxe dun Crucificado nunha aula colexial, por significar e recordarme unha vida coherente ata o extremo coa xustiza, a igualdade, a liberdade e o amor aos máis pobres; nin a min, crente, me ofende a imaxe dun Che na mesma aula, pois me sobrecolle a heroicidade da súa loita que lle levou ata dar a súa vida pola xustiza e a liberación dos máis pobres. Non me asusta o contido do texto, co que doadamente podería cadrar conforme despois dalgunha obxección ou diferenza. O susto vénme das construcións sintácticas antigalegas nel inseridas: que lle levou a dar a súa vida e mais pois me sobrecolle a heroicidade da súa loita. Debe advertirse que nos achamos ante un artigo traducido do castelán. Polo que xa se entenderá que o erro pode ser atribuído á máquina. Por propia experiencia, coido que as traducións de máquina non as debemos usar nin como borrador se non queremos ser infieis ao xenio da nosa lingua. E aínda ben se o tradutor for un bo lingüista! Se non, acontecen verdadeiros estragos; coma estes! Que traballo lle custaba ao corrector armarse de paciencia e corrixir a máquina con outros resultados? Tales serían, no caso das dúas témeras incorreccións referidas,"que o levou a dar a súa vida" e " pois sobrecólleme a heroicidade da súa loita" ou, moitísimo mellor, "pois asómbrame a heroicidade da súa loita", xa que non só hai que atender á sintaxe, cuxa desviación é a máis grave, senón tamén ao léxico, á súa vez aí calcado nos dous sentidos enriba explicados.

Aínda un non se repuxera ben daquel susto cando, lendo o suplemento cultural dun xornal, bate, no sentido máis ruín do termo, coa secuencia textual seguinte: Tempo era de que tendo o Eume un lugar no Parnaso [...] se lle situase tamén no mapa físico como o que lle dedica... Xa non me quero referir ao ben notorio anacoluto da construción, que é o de menos. Mais ese "Tempo era de que se lle situase no mapa", cando o lle substitúe a "o Eume", evidente obxecto directo da construción...! Vaites, vaites! Que como había que dicir, logo? O primeiro é non calcar construcións castelás. Porque as linguas non son isomorfas, en principio cando menos. O segundo é buscar no propio sistema. E entón aparecerían varias solucións, a falta dunha, que ben podería ser esta: Xa era hora de que, tendo o Eume un lugar no Parnaso [...], alguén o situase tamén no mapa físico como fai X cando lle dedica... Calquera solución é boa con tal de que non cause estragos na integridade da lingua que se quere promover e cultivar.

Xa que vén a conto, anotarei aínda dúas construcións "lleístas" coas que aí atrás topei noutra das miñas lecturas. Desta vez foi na tradución dunha novela de Paul Auster para o galego. Hai unha páxina onde achei: "A Rufus [...] víaselle algo arroutado". E unhas páxinas moito máis abaixo: "Aínda que a el se lle vía inquieto, ao non poder falar ata o día seguinte, non podía preguntarme nada". Lembrades o meu artigo do verán Véselle triste? Se vos non lembrades, lédeo aquí mesmo. Como tería, pois logo, que o tradutor ter escrito? Coma sempre, hai varias solucións válidas, non sendo esas, pasadas pola auga tépeda do castelán. Supoñamos : Rufus semellaba (estar) algo arroutado, ou a Rufus víanselle trazos de (estar) algo arroutado, ou Rufus tiña trazas de estar algo arroutado, etc. E no outro caso: Aínda que se amosaba inquieto..., ou Aínda que se vía que estaba inquieto..., ou Aínda que deixaba ver que estaba inquieto... Etcétera. É dicir, máis unha vez, calquera vale, que non supoña un calco esmagador.

No vicio que aquí salientamos, non caería nunca meu pai nin os que con el se criaron. Porén caeron nel, dos cultos escritores, os máis pintados. Andaba eu non hai moito relendo unhas páxinas de Escola de menciñeiros e fábula de varia xente, do grande mestre Álvaro Cunqueiro. Nunha das súas páxinas, no relato titulado "Vilarego de Rubal" onde se fala do defunto Ferrallo das Goás, que se fai ver so a figura dun "home envolto nunha grande capa branca", lese o seguinte: "O da capa branca non andaba, voaba. E donde máis se lle vía, en anoitecendo, era nas fincas que foran súas." Outras maneiras de dicir o mesmo, de feitío semántico e formal próximos, serían: E onde máis era visto [...], E onde máis se deixaba ver [...], ou mesmo E onde máis se vía [...], aínda con perigo de certa ambigüidade ou de pouca precisión. Este suposto defecto sería ben menos grave do que o vicio sinalado.