Nadalengo por navideño

NADALENGO por NAVIDEÑO

Véñolle dando voltas á proposta desde hai uns poucos anos. Esta vez pensei: “De hoxe non pasa!” O motivo? Que lle escoitei hoxe á mañá a un concelleiro do BNG de Pontevedra empregar o adxectivo castelán navideño como modificador de substantivos galegos patrimoniais. El facíao con total naturalidade! Nada estraño, en principio, para os afeitos a ouvir os nosos trasavós falaren un galego inzado de empréstimos casteláns. Non en van, a norma lingüística castelá popularmente dominante funciona tamén para bastantes galego falantes, desde hai moito tempo, como norma do recto falar en lingua galega. Nada estraño, de novo: falar castelán era falar fino, falar un galego asimilado ao castelán supuña corrixirse no sentido da finura.

No caso da voz navideño, coma noutros semellábeis, o adxectivo forma parte da familia léxica do substantivo Navidá, que en boa parte de Galicia substituíu hai tempo o patrimonial Nadal. Ambos vocábulos constitúen así un mínimo núcleo ou subsistema dentro do léxico da lingua popular. Moi difícil vai ser vermos realizada un día a súa erradicación da fala normal na poboación galegófona tradicional. Outra cousa é a lingua estándar, como embaixo se dirá.

O paradigma de “contacto de linguas-interferencia lingüística” e o de “plurilingüismo” intrínseco característico de certas sociedades humanas constitúen modelos interpretativos desde os que se busca explicar eses fenómenos: empréstimos, calcos, interferencias…, así se denominan comunmente. A min, se lles digo a verdade, no referente ao galego, pouco me convence ningún dos dous modelos. Chamarlle contacto de linguas á relación entre a galega e a castelá en Galicia, dous séculos para acá, seméllame desaxeitado; é un ridículo eufemismo, polo menos. Contacto habería nos dous ou tres séculos anteriores. Nos dous últimos produciuse máis ben o asolagamento e a asimilación. De cal por cal, non é preciso indicalo. De por parte, como consecuencia da referida asimilación, a realidade lingüística popular só moi a duras penas se presta a ser comprendida e denominada como “plurilingüismo” (bilingüismo sería neste caso).

Efectivamente, se unha lingua “x” desleixa as súas normas tradicionais en importantes eidos do léxico, a sintaxe, a fonética… susbtituíndoas por unha norma allea, propia dunha lingua “z” -a asimiladora-, que tempo lle resta aínda a “x” para poder ser considerada unha lingua, un diasistema de seu? Ningún ou moi pouco tempo! Enténdase que me refiro á lingua popular, a herdada por transmisión xeneracional, carregada cunha chea de castelanismos seculares atinxentes a todos os niveis do sistema. Non falo, pois logo, do galego en canto lingua histórica. Nin da súa variedade estándar, reconstituída no último século e pouco. Nin dos seus rexistros altos e coidados. A estas outras variedades tentarei de me referir a continuación, pois é nelas onde a miña cativa proposta tería cabida se nalgures ela couber.

Botarei por diante o meu convencemento de que o adxectivo do que tratamos, é un vocábulo escusado, é dicir, resulta sistematicamente innecesario. Xa sabemos que as linguas non son isomorfas. Por iso, o feito de que en castelán exista o vocábulo navideño, adxectivo anomalamente derivado de Navidad –e en catalán o adxectivo nadalenc, derivado de Nadal–, non significa pobreza ou debilidade nas linguas irmás que carecen dunha voz isomorfa. Coa frase preposicional de Noël e de Natal –e eventualmente con outras perífrases– amáñanse perfectamente o francés e o portugués, respectivamente, para expresaren o significado ‘referente ao Nadal’. A solución tradicional galega debeu de seguir ese mesmo procedemento.

Pois ben, semella que a moitos galego falantes tal procedemento non lles é abondo. Necesitan, por iso, un adxectivo enxebre que poren no lugar dos sintagmas lingüísticos ocupado pola voz navideño na súa fala galega acastrapada ou nas expresións castelás que lles son familiares e que tantas veces traducen ao se expresaren en galego. Para estas situacións e necesidades particulares fago a miña proposta. Propoño a creación e difusión dun derivado nadalengo, -a, recorrendo a unha posibilidade do sistema da nosa lingua, amosada pola presenza nela dos adxectivos abadengo, regalengo (patrimonial reguengo), avoengo, mullerengo e algún outro. Deste xeito, quen quixer falar de “poesías de tema navideño”, se non lle soa ben empregar nese sintagma a frase preposicional de Nadal, ben a pode substituír pola voz nadalengo. E así se expresará: “poesías de tema nadalengo”.

Podería alguén apor que isto é unha miudeza. Doulle a razón. Porén non deixan as miudezas de teren a súa importancia. A través de miudezas destas, en senso contrario, a lingua galega vai perdendo a súa identidade a pouco e pouco. Se non opuxermos resistencia a esta múltiple deriva, á volta de non moito tempo, mesmo supondo que aínda quede un residuo de comunidade galego falante, a lingua que esta falar estará tan dialectizada verbo do castelán que, se cadra, máis semellará ao bable –resto do antigo astur-leonés– do que ao galego dos séculos escuros. E, aínda que os froitos da nosa resistencia non se trasladen facilmente á lingua de todos os días –como sucede coa recuperación das voces Deus, igrexa, garfo, coitelo, etc.–, conseguiremos tan sequera formar un reduto de integridade lingüística á espera de tempos mellores, isto é, máis axeitados para a recuperación social e o espallamento do corpus e o sistema tradicionais.

nontedurmas.com

Unha voz pregoa no deserto –isto é, inutilmente– chamando a atención sobre a deturpación do sistema e a norma da lingua galega por parte dos que, ben intencionados e non igualmente ilustrados, tentan de usar e promover o uso da lingua propia deste país.

Nas vellas mensaxes que introducín neste blogue, quixen axir como un simple eco daquela voz. Neste senso, chamei a atención sobre graves fenómenos de invasión da norma castelá enriba da norma galega, e mesmo do sistema da lingua castelá sobre o sistema propio da nosa lingua. Máis graves son estes fenómenos cando proceden ou se producen a través de persoas que en principio tentan de conseguir o efecto contrario a aquel ao que de maneira efectiva conducen: o da perda de identidade da nosa lingua, o de a asolagaren con simples calcos da norma e o sistema casteláns en niveis tan importantes como o léxico, a semántica, a morfoloxía e a sintaxe.

Dos vicios, calcos, barbarismos e barbaridades xa denunciados neste blogue, non é preciso facer lembranza. Abonda con botarmos unha ollada aos títulos das mensaxes que nel se len aínda, ningunha delas eliminada desde o comezo.

Velaí, como exemplo, o espallamento da preposición hacia nos mesmos contextos distribucionais da homónima castelá, implicando a total proscrición das formas tradicionalmente galegas en tales contextos: contra, para e cara a, principalmente. E así xa ninguén ou case ninguén di: ”Move a mesa contra alá”, “Move a mesa para alá” ou “Move a mesa cara alá”; senón que se xeneralizou, entre os mesmos galego falantes de berce e conscientes promotores do uso da lingua galega, o emprego do calco léxico e morfosintáctico da construción castelá equivalente, emitindo secuencias deste teor: “Move a mesa hacia alá.”

Outro vicio é o da moción pronominal do verbo durmir e o emprego da voz resultante durmirse con senso incoativo, é dicir, no canto do verbo adormecer. Ben se sabe por que os mesmos que hai cincuenta anos nunca diciamos “A rapaza durmiuse” no canto de “A rapaza adormeceu”, desde hai unhas décadas só sabemos na práctica empregar a primeira desas expresións ou ben a sinónima “A rapaza quedouse durmida”, isto é, as que calcan os usos máis adoitados nas normas actuais do castelán. Acontece este fenómeno cunha ben curiosa e non menos grave consecuencia: a de non só cambiar a norma, senón tamén deixar moi magoado o sistema da lingua galega, sendo, como é, o sistema, o núcleo máis íntimo e de seu en cada lingua. Dentro de pouco se non agora xa, no referente ás diferenzas semánticas –e consecuentemente morfosintácticas das construcións derivadas– entre durmir, durmirse e adormecer serán dentro do sistema galego exactamente iguais ca no sistema castelán; pois non se esqueza que neste último tamén adormecer pode usarse co sentido incoativo de ‘quedar durmido’.

O título da entrada de hoxe vén ao caso de que recentemente deron os meus ollos co enderezo dun web que se fai chamar nontedurmas.com, ou quizais nontedurmas.org.

Por que non lle poñerían, pensaba eu, noteduermas.com? Coidarán que da outra forma promoven mellor o galego. Errados van, entón. Efectivamente, noteduermas.com non causa deterioro na lingua galega, simplemente a deixa a un lado; non a usa, mais non se mete con ela; pola contra, nontedurmas.com cáusalle dano, desfigúraa. O mesmo acontece con “Move a mesa hacia alá”, comparada con “Mueve la mesa hacia allá.”

Ben sei que algún mal pagador quererá desta denuncia tirar a conclusión práctica de que, xa que non sei usar ben o galego, expresareime de hoxe en diante só en castelán, polo menos nos usos formais da lingua. Ruín argumento e escusa. O que cómpre é ser honesto coa nosa lingua e o noso pobo. Usar a lingua é unha obriga e un honor. Usala ben é unha gloria. Para isto cómpre cultivarse, estudar, sermos serios, sermos bos, que demontre!

Estas dous últimas...

"Estas dous últimas foron as máis castigadas polo lume [...]."

A énfase é miña. A cita é textual.

Esta non chega aquí extraída dunha redacción escolar. Tómoa da noticia sobre un incendio de verán publicada o pasado día 6 de agosto por un xornal galego. Este xornal por riba gábase de facer periodismo en clave galeguista. Tan galeguista, ben se ve, que os seus redactores descoñecen que o numeral cardinal dous cambia segundo o xénero do substantivo ao que determina ou substitúe; polo que a forma feminina da palabra é dúas, nunca dous. O emprego de dous nesa distribución constitúe un puro e feísimo calco morfosintáctico do castelán.

Mais xa me vexo entrar no emprego dunha xiria metalingüística, ante a cal a ignorancia gramatical dalgún periodista se pode sentir tentada a pensar: "de que me fala este?" A louca, a ousada coma sempre, ignorancia!

Ignorancia que, coma adoito acontece, non se limita ao eido gramatical. Volvamos ao texto da noticia. Citemos o parágrafo ao que a cita anterior se refire anaforicamente:

"As parroquias de Moledo e Teoira, no concello pontevedrés de Marín, tiñan onte pola tarde cheiro a queimado. Aínda que o incendio que afectou á zona producírase o mércores cara ás 19.00 horas e os servizos de extinción tíñano controlado poucas horas despois, ao día seguinte o vento volveu avivar algúns focos que os efectivos de emerxencia da Xunta e do Seaga afanábanse en “apagar”, tal e como contaban algúns técnicos, moi preto da praia da poboación de Loira. Nese lugar, ata as catro da tarde aproximadamente, aínda estivo cargando auga un dos tres helicópteros que prestaron servizo ás parroquias afectadas, basicamente Loira, Ardán, Moledo e Teoira."

Intelligenti pauca! "Estas dous últimas" remite evidentemente a "Moledo e Teoira", referidas no primeiro parágrafo do texto dun xeito circular e pechado, nisto chapeau! Porén, agárrese ben o lector, o xornalista eleva por arte de maxia tres lugares ou aldeas á categoría de parroquias, permitíndose ademais subtraerlle o artigo ao topónimo A Teoira. O lector do xornal que descoñeza a zona, á vista da información que aí se lle dá, pensará que, entre as parroquias do concello de Marín, hai catro ás que afectou o incendio deses días, sendo os seus nomes Loira, Ardán, Moledo e Teoira. Que inmenso erro!

Só Ardán é parroquia. Moledo e A Teoira son aldeas ou lugares desa parroquia. En canto a Loira, é topónimo dun río, unha praia e un barrio da parroquia de Seixo, estremando con Ardán.

Concluíndo direi que me causou gran tristeza a constatación de ignorancia tan compacta, atinxente a eidos tan débiles como vitais da realidade galega: a súa morfosintaxe, a súa toponimia, o seu poboamento e ordenación do territorio. Unha enorme apisonadora castelanomorfa uniforma as mentes galegas facéndoas incapaces de concibir outra realidade do que aquela axeitada á cosmovisión dominante que se expresa por e na lingua de Castela. O galego que nos queda, a mesma realidade que esta lingua expresa, están a nos ser cambiadas de xeito témero e irrecuperábel. A onde imos chegar!

Crónica dun asedio

Explicaba na anterior breve mensaxe a causa pola que detiven a publicación de artigos sobre os temas para cuxo tratamento encetara este blogue. A atención ás témeras manobras de ofensa á lingua galega, á súa propia existencia e pervivencia, ocúpabame a mente e o tempo libre. Estou cobizando a conquista do lecer e acougo precisos para volver ocuparme daqueloutras angueiras, moito máis prácidas. Espero que sexa máis ben cedo.

Hai un mes escribín, urxido polo consello de redacción da revista Encrucillada, unha crónica e toma de postura perante o asedio sufrido nos últimos meses pola lingua galega, obra paradoxalmente dos nosos gobernantes autonómicos, aínda que inspirada e alimentada desde instancias exteriores ben radicais e perigosas. O artigo acaba de aparecer impreso no número 166 da revista. Non sei se será accesíbel na web da mesma (http:/www.encrucillada.es). Polo si ou polo non, encóloo tamén neste blogue.

Asedio á lingua galega

Por Xesús Portas Ferro

Nubes negras de trebón

Vai para dous anos, no consello de redacción de Encrucillada decidiamos pedirlle a Agustín Fernández Paz un artigo sobre a situación social da lingua naquela altura. A nosa preocupación estaba non tanto en lle tomar o pulso ao proceso de normalización, como en calibrar canto podía estar incidindo nel a intensa oposición ao mesmo que entón arreciaba desde sectores e forzas diversas de fóra e do interior de Galicia.

Xa acontecera a publicación do malfadado “Manifiesto por la lengua común”. O Partido Popular de Galicia, por orde da dirección do PP español, mantiña e sostiña a súa inimizade contra a aplicación do decreto 124/2007 da Xunta, cando este apenas levaba un ano de vixencia e só timidamente se comezaba a pór en práctica. Importantes medios de comunicación erixidos en representantes da ideoloxía españolista máis conservadora denunciaban como unha invasión as pequenísimas e case simbólicas, litúrxicas,presenzas da lingua galega nalgúns ámbitos superstruturais da vida social galega. No mesmo interior de Galicia encetábase, por parte dunha asociación e de varios persoeiros, unha serie de enrabexadas campañas tendentes a levantar a poboación escontra o proceso de normalización lingüística, denunciando sen ningún receo a suposta “imposición do galego” e a proscrición do castelán.

Agustín Fernández Paz accedeu daquela á nosa encarga e agasallounos cun breve e clarificador artigo, Do pasado e do futuro, ou A lingua en Galicia, respondendo lucidamente ás circunstancias coxunturais. Baixo eses dous títulos se pode ler o artigo en Encrucillada, nº 161, xaneiro-febreiro de 2009, e mais, aínda hoxe, na web da revista. Apenas publicado o artigo, foi cando unha das máis belixerantes asociacións creadas neste país co obxecto de atacar a nosa lingua coa escusa da liberdade individual, montaba en Compostela unha minoritaria manifestación, aínda por riba avultada con persoal traído de alende o Padornelo. Ao mesmo tempo, o PP, en campaña electoral para as autonómicas, facía súa a causa desa asociación, a cuxa manifestación se sumara. E de alí a uns días, nas kalendas de marzo, gañaba as eleccións: alea jacta est! A sorte da desgraza.

Barullo e desgoberno

Logo fai un ano desde aquela. En todo este tempo, se algo fixeron o goberno autonómico e o seu presidente, foi enredar e embarullar o país coa súa teima de diminuír a presenza da nosa lingua na educación e na vida social galega. Seica lles parece inchada. Seica dana a lingua castelá e o dereito dos castelanfalantes a se desenvolveren con toda comodidade na súa lingua. O dereito dos castelanfalantes e a súa liberdade lingüística en perigo! Fai falta estar nas nubes! Nunca estivo ameazada nesta terra desde hai polo menos catro séculos, cando, sendo os castelanfalantes unha exigua minoría, conseguiron botar o galego de todos os usos formais na vida da nosa sociedade, nomeadamente da administración e da educación.

Porén o noso goberno teima que teima no seu empeño de cumprir unha promesa electoral e reinstaurar a liberdade. O exercicio da liberdade individual no referente á lingua do ensino ocorréuselles vehiculalo a partir da elección dos pais; isto esixiría, loxicamente, satisfacer as opcións de cadaquén, tamén as que resultasen minoritarias. Consecuencia rigorosa sería a segregación do alumnado, e chegaron a declarar que non a excluían como solución. Non se decataban da súa ilegalidade. Ademais resultaria economicamente custosísima. Por tanto, prevalecería a opción maioritariamente elixida. E como se respectará entón a liberdade dos que optaren pola minoritaria, foren moi poucos ou tantos coma o 49 %? Non contestan. Ou recorren ás regras do xogo democrático, relativizando así radicalmente o seu cacarexado principio da liberdade lingüística individual.

Outro atranco co que se atoparon foi que o Estatuto de autonomía e a Lei de Normalización Lingüística obrigan os poderes públicos a promoveren o uso da lingua propia de Galicia. Co que teñen difícil compracer os seus amigos e amigas, que reclaman poder elixir para os seus fillos estudaren só ou case só en lingua castelá; ou máis ben que se recoñeza de dereito o que está instaurado de feito en moitos centros educativos de primaria e secundaria, principalmente entre os de titularidade privada. O subterfuxio que se lles ocorreu foi o de explotar o recurso ao plurilingüismo. Por iso, xa na irrisoria consulta aos pais, no mes de xuño pasado, se lles preguntaba se querían que se impartisen materias escolares en inglés. E nas ditosas Bases ou “borrador”, parto dos montes que comezou a rebulir polo Nadal, cuantíficase mesmo e distribúese; o que reparte, ben reparte: 33 % para o inglés e o resto, a partes iguais entre galego e castelán. Porén aínda se mantén a pretensión de deixar decidir aos pais. Para que se todo está xa repartido?

Da incredulidade á mobilización

No corpo social, sacada unha minoría que as campañas mentireiras gañaran para a reivindicación da liberdade perante a suposta imposición, a primeira resposta maioritaria abalou entre o cauto silencio e a incredulidade. Uns non sabían o que pensar ou dicir. Outros non daban creto a semellantes ousadías. Só a parte moi consciente da grave situación da lingua galega se decatou axiña de que a ameaza ía en serio, e foi quen de prever a inmensa gravidade dos seus efectos. Desta parte xurdíu a loita, tanto a da razón e a palabra como a das mobilizacións. Entre estas, son salientábeis as tres grandes manifestacións celebradas en Compostela nos meses de maio, outubro e xaneiro. Tanto ou máis do que a elas, interesa referírmonos aquí aos pronunciamentos, artigos, opinións, manifestos e análises das Bases, en que se razoa contra a desventurada pretensión do goberno da Xunta. Toda unha inmensa palestra de datos, ideas e valores foi posta a trafegar, sen que polo que parece o noso goberno, insensíbel ante tanta riqueza e rigor, se amose atinxido. Só a ofuscación ideolóxica dá unha explicación a tal cegueira.

O principais erros que se lles afeou foron o de estaren provocando unha freita social e o de causaren enfrontamentos persoais e conflitos no seo dos grupos e institucións. Algún conflito houbo xa e moitos e máis graves se producirán se por desventura os proxectos do goberno foren adiante.Todo o proceso que conduciu á elaboración das Bases do futuro decreto xerou unha tensa confrontación política e social, na que se evidenciou que grande parte da sociedade galega non permitirá que se menosprece e infravalore a súa lingua. Témese, con abonda preocupación no ámbito educativo, que o conflito social se traslade ao interior del, provocando enfrontamentos e grave deterioramento da paz e relación de confianza mutua entre os diversos sectores e persoas da comunidade educativa, condicións imprescindíbeis para o desenvolvemento cabal da súa función.

Outra liña de razoamentos nucleouse arredor dos gravísimos retrocesos de competencia e uso da lingua galega que derivarían do plan proposto. Non cabe ningunha dúbida de que causaría unha severa involución no proceso de normalización da lingua galega. A súa aplicación faría imposíbel que a maioría dos alumnos chegue a ter unha aceptábel competencia comunicativa na lingua propia do país, agravándose así o déficit que xa existe na actualidade, segundo sinalan todos os estudos científicos, e que só é posíbel corrixir con medidas de discriminación positiva a prol do galego. Polo mesmo, desde calquera posicionamento rigoroso e non ideolóxico, vese necesario recuperar como principio de actuación o tratamento desigual das realidades desiguais e como inxusta a pretensión dun suposto trato igual aos desiguais, pois este sempre obra en prol do enfortecemento do máis forte e en maior debilitamento do máis débil. Importa, neste eido, non tanto a saúde das linguas en contacto canto o dereito dos seus utentes a desenvolveren a vida sen dificultades nin minoración social por causa da súa lingua predominante. Verbo disto, os galegofalantes son os grandes prexudicados. Somos de feito os únicos que con frecuencia nos vemos, de grao ou por forza, en situación de nos expresarmos e descodificarmos mensaxes en lingua castelá. Isto apenas lles acontece aos castelanfalantes de entre nós, que polo mesmo poden, sen mingua ningunha da súa dignidade e intereses, prescindir case por completo de usaren pasiva e activamente a lingua galega. E isto sucede no país dos galegos! Contra toda equidade. Con total falta de reciprocidade. Adiscriminación positiva para corrixir desigualdades históricas é lexítima: está solidamente asentada na lei e na xurisprudencia .

Incidiuse tamén na senrazón que supón asociar preconceptual e connotativamente o galego coa imposición, e o castelán, coa liberdade. É o que fixo a Xunta, seguindo nisto os inventores dunha inmensa mentira. Era o que nos faltaba, despois do noxo ou odio que xa a moitos galegos lles causa a nosa lingua mentres teñen a castelá por nobre e dignificante. Como valentemente fixo notar o CCG (Consello da Cultura Galega), nunca, nin antiga nin recentemente, se produciu nalgures imposición ningunha da lingua galega. Isto é así, digan o que dixeren do outro lado. Garantir o contacto da infancia cunha das linguas oficiais da sociedade para a que os meniños están sendo socializados, como se tentou de levar a cabo e nin case se encetou na Educación Infantil, iso tense como unha imposición! Só o noxo pola nosa lingua pode ser a causa de soster tal sensentido; se non for en virtude dunha ideoloxía nacionalista española resesísima e refugábel.

As institucións máis autorizadas, como a RAG (Real Academia Galega) e as tres universidades, cualificaron de ”inaceptable”, “inconsistente”, “irresponsable” e “insostible” o contido das Bases. A maiores da imposibilidade de o levar a cabo no referente ao terzo do inglés, este particular aspecto considérase unha provocación. Denúnciase que a consellería de Educación se lanzase alegremente a propor unha reforma incoherente, descoñecedora das máis elementais bases psicopedagóxicas, didácticas e sociolingüísticas. As universidades non entenden que non se contase con elas e cos seu departamentos especializados para informar ou opinar sobre a proposta. A proposta da Xunta ben merece esas cualificacións, por moito que lle doa ao seu presidente, quen uns días antes ousaba cualificar de “radicais” e “irracionais” as persoas e grupos que desaprobamos con razóns abondas as súas pobres e ben inxustas Bases.

As proclamas a prol da liberdade son puras falacias. Liberdade dos pais para elixiren a lingua do ensino. Liberdade do alumno para usar na aula e dirixirse ao profesorado na lingua que lle pete. Liberdade entendida simplemente como “real gana” e non como posibilidade de elixir con igual capacidade e avantaxes entre distintas opcións. Que pobre filosofía por paupérrima ideoloxía! Contra esta falacia vai ficando ben claro que só o coñecemento dunha lingua fundamenta e é condición inescusábel para ter a liberdade de usala. E logo a liberdade dos pais? Os pais non teñen ningún dereito, polo menos o Tribunal Constitucional negóullelo, a escoller a lingua do ensino dos seus fillos. De por parte, é froito dunha miraxe pretender que os pais galegos son quen de elixir con liberdade o ensino en lingua galega, sendo esta a cincenta da casa e a lingua oculta, invisíbel, minorada. Como sentencia a RAG, unha enquisa oficial e legal nunca debe formular preguntas de resposta condicionada.

Moitas outras razóns se barallaron, ben válidas case todas, que neste artigo de urxencia debemos deixar de referir. Aludirei á posíbel ilegalidade de varias pretensións das Bases, remarcadas por un grupo numeroso de xuristas e pola RAG. Apuntarei soamente o referente á inmersión lingüística aplicada ao galego, que é demonizada polas Basescando, como lles advirten desde a RAG e o CCG, se trata simplemente do método didáctico máis eficaz para a aprendizaxe das linguas. Mencionarei finalmente a incoherencia que supón o feito de o PP estar vindo a trasacordo dunha política lingüística que, mentida ou sentida, estivera promovendo ao longo das dúas últimas décadas e á que en 2004 tentou que se lle dese un novo e decidido impulso, ao se aprobar por unanimidade do Parlamento Galego o PXNL (Plan Xeral de Normalización da Lingua). Desde este punto de vista, esíxeselle ao goberno a volta ao consenso que só eles romperon, non os outros partidos nin a sociedade.

O quid da cuestión

Despois destes acontecementos, non se sabe moi ben a onde imos chegar. Podemos esperar o peor, vista a teimosía dos gobernantes. Cabe esperar un certo tempero da persecución, sobre todo se pensarmos que algún efecto han ter a razón e a protesta. Porén o problema seguirá aí, vivo e irresoluto. O grande problema da lingua reside, máis do que no goberno, na propia sociedade. Mentres nesta non xurdir un forte movemento de recuperación e dignificación da súa lingua propia, pouco haberá que facer. A situación é ben coñecida. A RAG expona moi ben deste xeito:

“A lingua galega, é dicir, os falantes de lingua galega, non precisan documentar a súa marxinación histórica: é ben coñecida non só por séculos de emigración dun país non pobre ou pola forma en que a figura do galego é remedada na literatura en castelán, senón pola baixa autoestima con que moitos galegos miran hoxe aquilo que máis os define, que é a lingua, prexuízo que lles impide exercer o seu dereito a usala. Chega con ver a desvantaxe que sofre hoxe nas relacións sociais non pouca xente galega que pretende empregar o galego con normalidade en todos os eidos da súa vida. Chega con comparar a oferta que hai hoxe en galego e en castelán na TV, na radio, nos cines, en xornais, en misas, nas aulas universitarias, na publicidade, no comercio, na banca, etc. Esta é unha sociedade na que conviven dúas linguas pero de xeito asimétrico; hai unha lingua propia que ten que loitar día por día para non perde-lo seu terreo e hai outra que goza de inmensas regalías e todo lle vén á man.”

Vinte e cinco anos de actividade normalizadora, por certo nunca tomada moi en serio, apenas produciron melloras nunha situación que ten séculos de vixencia. Dúas dinámicas e outra media seguiron empeorando, na gran masa social, a situación de que se partía no momento de se encetar o proceso normalizador. A primeira desas dinámicas consiste en que se seguiu espallando a difusión do castelán desde os núcleos urbanos para os barrios e as zonas rurais. Esta bóla de neve nunca deixou de rebolar e engrosar. Esta mancha de aceite non cesou de escorrer. A segunda dinámica ten que ver co traslado da poboación rural ás áreas urbanas, resultando nestas asimilada con facilidade aos usos, tamén aos lingüísticos, da poboación receptora. E a terceira, a outra media que dicía, constitúea a poboación inmigrante. Boa parte desta é de orixe hispanoamericana. A restante intégrase na comunidade e usos lingüísticos predominantes.

A todo isto semella que, con maior ou menor influencia da ideoloxía, un certo sector duro de habitantes da Galicia urbana –adoitan evitar chamárense galegos- que teñen o castelán como única lingua de instalación e relación desde varias xeracións, decidiron opoñerse decididamente aos progresos da presenza social da outra lingua nos ámbitos en que estaban afeitos a topar só coa súa. Esta é a verdade. Sería parvo non querer vela. A outra verdade do barqueiro é que o PP está con eles. Deica agora aqueles exerceron máis ben unha desobediencia medio disimulada, unha xorda renitencia perante as medidas normalizadoras e unha raposeira ignorancia da cultura de expresión galegófona, da que non sentían necesidade. De por parte, a cultura popular e de masas seguiuse desenvolvendo totalmente en castelán, con se cadra unhas pequenas pencas da produción cultural autóctona. Esta, selecta e minoritaria,desenvolveuse maiormente en paralelo coa primeira, polo que poucas veces ocorreu encontro ou intersección dunha coa outra.

En moitos ámbitos, como ben nos lembra o parágrafo citado da análise da RAG, o proceso normalizador non callou. Tímidos intentos se produciron como moito, que aí morreron, sen progreso nin continuidade. O caso do ámbito eclesiástico é paradigmático. Ben veces se ouviu poñeren como escusa que o pobo o rexeitaba. É o mesmo que aduce agora o conselleiro de Educación: “ Ningún proxecto lingüístico podería ser realizado se a sociedade non o ampara”, seica declarou tras a manifestación do 21 de xaneiro. Ao tal dicir, refírese a que a presenza do galego no ensino non pode ser a que marca o decreto actual, porque a sociedade non o admite. En realidade, quen non o admite é ese núcleo monolingüe acérrimo e ideoloxizado do que naceu a ofensiva contra o galego, que asemade constitúe o nicho ecolóxico no que eses posicionamentos achan máis doada acollida e inzamento. O peor do caso é que están a gañar moito terreo. Non só no referente a que o goberno os secunda e segue, senón tamén en que conseguiron xa bastante recuamento das actividades en galego de persoas e institucións públicas. Aduzo dous casos entre moitos que hai por aí. A Deputación de Ourense acaba de publicar un libro sobre a gaita en catro idiomas, un deles o castelán; o galego non está. Caixanova viña editando un calendario mural en galego durante varios anos. O do ano 2009 publicouno nas cinco linguas oficiais da península ibérica, incluído o portugués, salientando polo tamaño das letras unhas veces o castelán –nos lemas das láminas– e outras, nos nomes dos meses, o galego. O do ano 2010 está integramente en castelán, incluído o santoral, engadindo só os nomes dos meses, con tamaño pequeno de letra, en galego, catalán e eusquera.

O que nos queda

O que nos queda por facer é moito. Ante todo hai que facer valer a razón e a verdade. A ofensa sufrida pode servir como revulsivo. Cómpre aproveitarmos a ocasión. Para que a razón e a verdade cheguen ao corpo social e á maioría das persoas, é preciso pór en marcha as accións e tácticas máis eficaces que se poida procurar. Teremos de resucitar a pedagoxía do oprimido. Cumprirá intervir socialmente como parteiras e axentes de concienciación. Haberá que facerse presente con esas bagaxes en todas as plataformas e ambientes a onde for posíbel acceder: asociacións, clubs, grupos de traballo. Haberá que crear outras: grupos de reflexión e acción a prol da lingua, aulas abertas de lingua e cultura galega, novas “irmandades da fala” para a situación actual. Teremos que nos mollar aí todos, baixándomos da nosa nube cultural de elite os que tendemos a vivir en torres ebúrneas. Como dixera Lorca un día, en tempos coma estes é preciso metérmonos na lama canda os que chapuzan nela en busca de azucenas.

Xesús Portas Ferro

licenciado en Filoloxía, mestre