Nadalengo por navideño

NADALENGO por NAVIDEÑO

Véñolle dando voltas á proposta desde hai uns poucos anos. Esta vez pensei: “De hoxe non pasa!” O motivo? Que lle escoitei hoxe á mañá a un concelleiro do BNG de Pontevedra empregar o adxectivo castelán navideño como modificador de substantivos galegos patrimoniais. El facíao con total naturalidade! Nada estraño, en principio, para os afeitos a ouvir os nosos trasavós falaren un galego inzado de empréstimos casteláns. Non en van, a norma lingüística castelá popularmente dominante funciona tamén para bastantes galego falantes, desde hai moito tempo, como norma do recto falar en lingua galega. Nada estraño, de novo: falar castelán era falar fino, falar un galego asimilado ao castelán supuña corrixirse no sentido da finura.

No caso da voz navideño, coma noutros semellábeis, o adxectivo forma parte da familia léxica do substantivo Navidá, que en boa parte de Galicia substituíu hai tempo o patrimonial Nadal. Ambos vocábulos constitúen así un mínimo núcleo ou subsistema dentro do léxico da lingua popular. Moi difícil vai ser vermos realizada un día a súa erradicación da fala normal na poboación galegófona tradicional. Outra cousa é a lingua estándar, como embaixo se dirá.

O paradigma de “contacto de linguas-interferencia lingüística” e o de “plurilingüismo” intrínseco característico de certas sociedades humanas constitúen modelos interpretativos desde os que se busca explicar eses fenómenos: empréstimos, calcos, interferencias…, así se denominan comunmente. A min, se lles digo a verdade, no referente ao galego, pouco me convence ningún dos dous modelos. Chamarlle contacto de linguas á relación entre a galega e a castelá en Galicia, dous séculos para acá, seméllame desaxeitado; é un ridículo eufemismo, polo menos. Contacto habería nos dous ou tres séculos anteriores. Nos dous últimos produciuse máis ben o asolagamento e a asimilación. De cal por cal, non é preciso indicalo. De por parte, como consecuencia da referida asimilación, a realidade lingüística popular só moi a duras penas se presta a ser comprendida e denominada como “plurilingüismo” (bilingüismo sería neste caso).

Efectivamente, se unha lingua “x” desleixa as súas normas tradicionais en importantes eidos do léxico, a sintaxe, a fonética… susbtituíndoas por unha norma allea, propia dunha lingua “z” -a asimiladora-, que tempo lle resta aínda a “x” para poder ser considerada unha lingua, un diasistema de seu? Ningún ou moi pouco tempo! Enténdase que me refiro á lingua popular, a herdada por transmisión xeneracional, carregada cunha chea de castelanismos seculares atinxentes a todos os niveis do sistema. Non falo, pois logo, do galego en canto lingua histórica. Nin da súa variedade estándar, reconstituída no último século e pouco. Nin dos seus rexistros altos e coidados. A estas outras variedades tentarei de me referir a continuación, pois é nelas onde a miña cativa proposta tería cabida se nalgures ela couber.

Botarei por diante o meu convencemento de que o adxectivo do que tratamos, é un vocábulo escusado, é dicir, resulta sistematicamente innecesario. Xa sabemos que as linguas non son isomorfas. Por iso, o feito de que en castelán exista o vocábulo navideño, adxectivo anomalamente derivado de Navidad –e en catalán o adxectivo nadalenc, derivado de Nadal–, non significa pobreza ou debilidade nas linguas irmás que carecen dunha voz isomorfa. Coa frase preposicional de Noël e de Natal –e eventualmente con outras perífrases– amáñanse perfectamente o francés e o portugués, respectivamente, para expresaren o significado ‘referente ao Nadal’. A solución tradicional galega debeu de seguir ese mesmo procedemento.

Pois ben, semella que a moitos galego falantes tal procedemento non lles é abondo. Necesitan, por iso, un adxectivo enxebre que poren no lugar dos sintagmas lingüísticos ocupado pola voz navideño na súa fala galega acastrapada ou nas expresións castelás que lles son familiares e que tantas veces traducen ao se expresaren en galego. Para estas situacións e necesidades particulares fago a miña proposta. Propoño a creación e difusión dun derivado nadalengo, -a, recorrendo a unha posibilidade do sistema da nosa lingua, amosada pola presenza nela dos adxectivos abadengo, regalengo (patrimonial reguengo), avoengo, mullerengo e algún outro. Deste xeito, quen quixer falar de “poesías de tema navideño”, se non lle soa ben empregar nese sintagma a frase preposicional de Nadal, ben a pode substituír pola voz nadalengo. E así se expresará: “poesías de tema nadalengo”.

Podería alguén apor que isto é unha miudeza. Doulle a razón. Porén non deixan as miudezas de teren a súa importancia. A través de miudezas destas, en senso contrario, a lingua galega vai perdendo a súa identidade a pouco e pouco. Se non opuxermos resistencia a esta múltiple deriva, á volta de non moito tempo, mesmo supondo que aínda quede un residuo de comunidade galego falante, a lingua que esta falar estará tan dialectizada verbo do castelán que, se cadra, máis semellará ao bable –resto do antigo astur-leonés– do que ao galego dos séculos escuros. E, aínda que os froitos da nosa resistencia non se trasladen facilmente á lingua de todos os días –como sucede coa recuperación das voces Deus, igrexa, garfo, coitelo, etc.–, conseguiremos tan sequera formar un reduto de integridade lingüística á espera de tempos mellores, isto é, máis axeitados para a recuperación social e o espallamento do corpus e o sistema tradicionais.