Máis leas cos pronomes

MÁIS LEAS COS PRONOMES

Debido á influencia do castelán, cuxa norma interiorizamos como superior á de calquera outra lingua para nós accesíbel, ultimamente a expresión en lingua galega está a padecer uns problemas moi graves no tocante á morfosintaxe pronominal.

Un deles, repetidamente ilustrado e denunciado nesta bitácora, é o do “lleísmo sintáctico”. Consiste en utilizar para o complemento directo as formas propias do complemento indirecto do pronome de terceira persoa, isto é, lle no canto de o, a e alomorfos (no, na; lo, la), e lles no canto de os, as e alomorfos (nos, nas; los, las).

Noutras páxinas deste blogue discutiuse abondo sobre tal fenómeno e sobre a súa enorme incongruencia, como calco vulgar que é dunha entre as varias normas castelás, aquela precisamente que máis difire da norma tradicional galega. Non é cousa de nos repetirmos, pois logo, senón de remitir os lectores a aquelas páxinas.

Aínda así, non está de máis aducir as novas perlas rotas que imos encontrando nas nosas lecturas cotiás. Un xornal dixital cólgalle a Antón Losada estas que velaquí:

Primeira: “O triunfo de Feijóo nas autonómicas obrígalle a buscar un resultado que é moi difícil que consiga [...]”

Segunda: “[…] quero dicir que na historia da democracia creo que nunca houbo ningún presidente que estivera sometido a unha campaña de desprestixio político e persoal como a que sufriu e sofre Zapatero. É por iso que hai veces que hai que defendelo, aínda que as medidas que está a tomar sexan máis ou menos discutibles. O único certo é que a este home dende o minuto un se lle cuestionou incluso persoalmente.”

Non fai falta sermos nin moi do pobo nin grandes gramáticos para corrixirmos sen dubidar a primeira así: “obrígao a buscar un resultado…”

A de corrixir a segunda non é empresa tan doada. Sei dunha persoa que leva escrito unha chea de libros en galego, coa que hai uns vinte anos tiven unha pequena discusión porque de vez en cando calcaba construcións castelás desta clase dándolle solucións coma así: “O único certo é que a este home dende o minuto un se o cuestionou incluso persoalmente.” Ti sentícheslle algunha vez a túa nai unha construción semellante?, preguntáballe eu. E el defendía a súa razón con plena seguridade. Porén nos seus escritos máis recentes, que eu llos lese, non achei tales faltas.

Coido que non o convencín, por máis que tentei de lle explicar que hai construcións típicas dunha lingua cuxo transvase calcado a outra crea auténticos barbarismos, porque en principio as linguas non son isomorfas, aínda que algunhas construcións e prácticas poidan facernos pensar o contrario, cando o certo é que o feito de presentaren construcións paralelas aparentemente isomorfas se explica por as respectivas linguas seren irmás ou por influencias entre os pobos e as culturas que por elas se expresan.

En conclusión, debemos evitar a tradución calcada de expresións castelás que conteñan as secuencias pronominais “se le”, “se les” cando estes le e les funcionan como complemento directo. Haberá entón que as substituír por expresións gramaticais totalmente diferentes onde se aplique o sistema e a norma tradicional galega. Tal sería, por exemplo: “O único certo é que este home dende o minuto un o cuestionaron incluso persoalmente.” Ou ben: “O único certo é que este home dende o minuto un foi cuestionado incluso persoalmente.”

Eu non sei se o entrevistado cometería realmente aquelas incorreccións, se non sería máis ben o periodista ao transcribir as súas respostas. Dubídoo un pouco porque me custa moito crer que cometese sobre todo estas outras, descoñecendo na práctica unha característica tan propia da lingua galega como o de ter unha forma de dativo (che) para o pronome de segunda persoa:

“[...] no momento no que te pechan a porta o que ti queres facer é saír pola fiestra, e se te pechan a fiestra intentarás saír por outro sitio...“

O do "lle" non ten remedio

Hai poucos días falaba eu cun amigo en referencia a un terceiro. Contábame aquel sobre os últimos tratos con este por mor dun asunto que aos tres nos interesa. Nun momento díxome: “Quedei en chamarlle o luns. Esperei e chameille para que non se esquecese.” Ninguén se estrañe, o vicio está tan metido no galego acastrapado que se usa, que xa mesmo resulta inútil pensar en que algún día se poida corrixir.

Velaquí a flor fea máis recente, que hoxe mesmo me cadrou atopar nun periódico dixital:

"A banda galega Siniestro Total publicou hoxe un escrito na súa web no cal anuncia a súa renuncia á nominación na categoría de Mellor Canción en Galego dos XV Premios da Música, por entender que non son merecedores de tal honra ao non desenvolver toda a súa carreira nesta lingua.

Segundo explican, o mesmo día que souberon que estaban nominados a este premio e a Mellor Disco de Rock, comunicaron á Academia da Música a renuncia á primeira delas, polo que solicitan a todos os que teñen dereito a voto que non lles voten no devandito apartado.

"Non" consideramos "que sexa xusto que nos outorguen o devandito premio. O feito de que só un tema en galego poida ser nomeado aos Premios da Música, entendemos que implica que aqueles grupos que apostan totalmente pola nosa lingua propia, sexan merecedores de tal premio e nós non o somos", formulan.

A banda asegura sentirse moi orgullosa destas dúas nominacións, e recordan que "é habitual" na súa carreira discográfica a realización dalgún tema en galego en case todos os seus álbums, "tan habitual que mesmo podería realizarse algún compilado só cos temas editados en galego".

Finalmente, agradecen aos que lles postularon para tal premio e tamén "sinceramente" a todos os que lles votaron, pero conclúen que, polos motivos sinalados, solicitan "ser descartados da elección entre os finalistas ao devandito premio de Mellor canción en Galego.

Definitivamente, non hai nada que lle facer! E se aínda fose só esta gralla! É das máis torpes e aparentes, sequera para os que nunca tal cousa oiramos ata o inmenso alude que sentimos enriba desde hai uns poucos decenios. É das máis torpes e rechamantes; porén de única ou aillada non ten nada. Forma masa e sistema cunha chea doutras semellábeis. E, velaquí a gravidade, todas xuntas excavan a identidade da lingua galega desde o fondo, desde os propios alicerces. Todo o edificio se pode derrubar a medio prazo por efecto destas tundas.