Mo como!

Non sei o que faga...; mais, por lle tirar ferro ao asunto, podiamos comezar esta leria cun gracexo. Unha nena, xogando coa palabra, dicíalle ao amigo, ou irmán, ou curmán...:
– Di “como”.
– Como –pronunciou o outro.
– Así non; dío moitas veces seguidas, todo de carreira.
– Comocomocomocomocomo... –o neno colle aire, non pode máis– mocomocomocomocomoco... –respira de novo...
– Ha, ha, ha! Picaches!
– ... ¿!
– Si, si! Dixeches “moco, moco, moco, moco, moco...!”

Outra escena, con outros actores. Están varios rapaces e rapazas discutindo menos seriamente do que máis. Nun momento dado, un deles fai que se sente ofendido polo que un terceiro dixo ou fixo. Así que, ollando para a compaña e sinalando o presunto ofensor, máis en broma do que en serio chía:
–Mo como!

Construcións morfosintácticas deste tipo son xa moi frecuentes entre os galego falantes de menos de corenta anos. Nos máis vellos desta idade escoitarase algunha vez; todo se contaxia. Nos moi vellos non se oirá, sacado algún raro caso. Onde agora se adoita dicir “Mo como / Cómomo”, “Xa ma sei” (a lección), “Lévoma / Ma levo” (a camisa que acabo de probar), “Pídomos” (os patíns que estamos vendo tras da vidreira)..., nesas situacións e contextos os vellos galegos diciamos: “Cómoo” ou "Que o como!", “Xa a sei”, “Lévoa”, “Eu quéroos”.

Falamos así naturalmente, sen autocorrixirnos. Así nos aprenderon a falar. Hai unha chea de verbos que nunca usaban como pronominais aqueles dos que aprendemos. Mesmo en construcións intransitivas: “Marchamos” e non “Marchámonos”, “Calade” e non “Caládevos”; aínda que alternasen “Vinde” e “Víndevos”, “Imos” e “Ímonos”. O que nunca acontecía era empregaren os verbos transitivos baixo a forma pseudorreflexiva ou pronominal: “comerse algo”, “saberse algo”, “levarse algo”, “pedirse algo”... Isto, pola contra, é normal no castelán oral. Velaí o foco de contaxio. Velaí máis un conduto por onde a norma castelá se está asentando como norma predominante do galego, sobre todo nos seus rexistros baixos.

Ou non tan baixos. Hoxe mesmo leo nun artigo de opinión dun xornal isto: “Hai unha vella sentencia que di que a revolución cómese aos seus líderes [...]”, e un pouco máis abaixo: “[...] e tragouse a moitos dos seus líderes que querían manter a vella utopía”. Ten unha escusa o autor, séndomos un pouco bos. Non é galego falante materno. Nin lingüista. Mais é dos que escriben e teñen moito escrito en lingua galega. E estes fan norma. A ver se toman conciencia da súa responsabilidade e se corrixen.

Damos fin aquí a esta leria sen dicirmos nada sobre outros trazos sintácticos castelanistas que asoman nas expresións citadas, concretamente o referente á colocación dos pronomes átonos (mo, ma, mos...) na cláusula e á construción do complemento directo coa preposición a (aos seus líderes, a moitos dos seus líderes). Son outros temas. Algunha vez os trataremos.

-