Débese respectalo

Lembremos o tratado en dúas das nosas lerias, as referentes ás construcións do tipo véselle triste e vese triste. Relación estreita con estas teñen aquelas construcións en que se calca o "leísmo" castelán, tema ao que dedicamos a leria inmediatamente anterior á presente.

Nesta quero brevemente comentar unha construción que escoitei hoxe á tarde. Aquel que falaba é un señor de máis de oitenta anos, nado nun coñecido porto pesqueiro da península do Barbanza, de onde saíu case un neno para andar mares e mundos. Desde que se retirou, vive de novo na súa vila natal, aínda que pasa tempadas máis ou menos breves na Coruña e nunha vila da ría de Pontevedra, onde habitan fillos seus, e mais no Canadá, onde mantén aínda casa aberta e ten tamén fillos e netos. Naquelas terras norteamericanas tivo a residencia principal durante os derradeiros anos da súa vida laboral, tras andar embarcado desde adolescente. Este home, que conserva unha moi boa saúde e unha grande autonomía psicofísica, fala varios idiomas, entre eles o inglés e o francés. Mesmo así, a súa fala galega non presenta ningunha pegada das longas e duradoiras singraduras polos mares e terras do mundo atlántico. Escoitalo falar sóame exactamente como me soaba o falar dos meus compañeiros de internado de hai cincuenta anos, nados naquela mesma vila e noutras da contorna. Escoitalo falar é, simplemente, un pracer.

Hoxe, hai unhas horas, estaba el a parolar dunha persoa que ultimamente tentara de o ir visitar á súa vila natal desde aqueloutra da ría de Pontevedra, o que non se puido realizar porque, cando o segundo telefonou con mentes de lle comunicar a visita, el non estaba na casa. Fora pasar aqueles días á Coruña. O noso home manifestábase, ao nos contar o caso, moi contrariado. Aínda que non se culpaba, éralle difícil de aturar a decepción do amigo, que se cadra xa non vai poder realizar a viaxe por cousa do traballo. Entón expresouse textualmente así: "É un bo amigo. Débese respectalo".

Non sei eu quen, eu coido que non, sabería falar con máis propiedade e xusteza. Haberá aqueles que dixesen: "É un bo amigo. Debe ser respectado". Estaría ben dito. Secomasí, non che é o mesmo. Na secuencia Débese respectalo están contidos uns semas secundarios que neste caso resultan enormemente pertinentes no tocante á vertente expresiva da comunicación. No signo de impersonalidade se está expresado o suxeito do "deber" de que se fala; este suxeito é, por unha banda, universal, pois atinxe a todo verdadeiro amigo; mais refire asemade, mediante a voz se, ao propio suxeito falante ou suxeito da enunciación, que así se implica voluntaria e sentidamente como o primeiro a quen ese deber atinxe. É coma se en francés dixésemos "On doit le respecter", traducible tamén á nosa lingua como "Debemos respectalo" ou "Un debe respectalo", traducións ambas nas que o falante, o suxeito da enunciación, se afirma e compromete como suxeito voluntario dese deber. Velaí o segredo da precisión e a propiedade que caracterizan a expresión empregada con toda naturalidade polo noso interlocutor desta tarde.

Poderiamos rematar aquí esta leria, pois o máis importante do que cumpría dicir está dito. Agora ben, xa que vén ao caso da construción explicada relacionala co fenómeno do lleísmo sintáctico, vexamos que a tradución máis normal dela ao castelán sería: "Es un buen amigo. Se le debe respetar". É exactamente, en canto ás funcións sintácticas, parella á secuencia galega empregada polo noso falante, cunha importante diferenza: na secuencia en castelán hai leísmo, úsase le no canto de lo para a substitución pronominal do complemento directo. Ata aquí, ningún problema. O problema serio preséntase cando un galego falante, influído pola norma castelá, dixese: "É un bo amigo. Débeselle respectar". E nós os galegos aturamos isto, case o vemos normal. Os amigos canadenses francófonos do noso home, que entenderían se lles dixermos: " Un bon ami, on doit lui respecter"? O que lle hai que respectar?, preguntarían, se calasen, en silencio. O mesmo tería de ser entre nós se aínda fósemos nós.