Acendimos ou acendemos?

Un dos trazos que amosa ben ás claras estarmos axeitando o galego á norma castelá é a moi estendida tendencia pola que, para a cuarta persoa do pretérito de indicativo, escribimos ou dicimos acendimos, comimos, corrimos, etc., no canto de acendemos, comemos, corremos... A causa non é leviá. O propio sistema de noso resulta violentado. Que razón había para que introducísemos ese cambio? Verdadeira e boa, ningunha. Para que se afiance e apareza ata en libros e revistas que se supón pasaron por un trámite de corrección lingüística, hai menos razóns aínda. Un feito e o outro só se explican pola influencia do sistema e norma da lingua castelá, que, como se sabe, nos verbos da segunda conxugación distingue morfoloxicamente se nos referimos a un momento anterior ou ben a outro coextensivo co tempo da enunciación, é dicir, se usamos o pretérito (cogimos) ou ben o presente (cogemos).

Non vale a razón de que convén desfacer a ambigüidade que se produce ao empregarmos unha única expresión para dous valores bastante diferentes. Dar por boa esta razón levaríanos a importar tamén do castelán a variante vulgar cantemos, moi espallada por toda España, para o pretérito, fronte a cantamos, empregándomos esta só para o presente. E así teriamos no presente da primeira conxugación: canto - cantas - canta - cantamos - cantades - cantan, e no pretérito perfecto: cantei - cantaches - cantou - cantemos - cantastes - cantaron. Por este camiño acadariamos asemade os obxectivos de castelanizar o sistema galego e avulgarar a súa norma. Mais non se negará a utilidade do recurso. Os que teñen receo en dicir "Antes comemos peixe e agora comemos carne" porque lles parece ambiguo, prefiren dicir "Antes comimos peixe e agora comemos carne". Por esa regra de tres viralles ben dicir tamén "Antes cantemos e agora choramos". Mágoa será para os tales non dispor de tal posibilidade de distinción no caso dos verbos da terceira conxugación. Moi contra o seu gusto terán que dicir "Antes oímos cantar e agora oímos chorar". Que se lle vai facer, a lingua ten estas limitacións! Claro, e o castelán non lles vén botar unha man, pobriños!

Falando xa en serio... Vai sendo hora de que os utentes convencidos da nosa lingua preservemos a súa integridade e non nos convertamos en elos da cadea que move a súa ruína. O castelán prescritivo non estendeu á primeira e terceira conxugacións a diferenciación formal entre presente e pretérito perfecto simple na cuarta persoa deses tempos. Nas formas cantamos e oímos a expresión é a mesma e, aínda así, mantense a diferenza de contido. O contexto verbal (adverbios de tempo e outros deícticos temporais) e o contexto situacional, ademais da realidade á que refire o discurso, son parte tamén da linguaxe. Estes elementos son abondos para desambiguar calquera expresión. Isto mesmo acontece en galego, e non só con cantamos e oímos, senón tamén con comemos e formas semellantes de todos os verbos regulares da segunda conxugación. Isto é o tradicional na norma e no sistema da lingua galega. Cunha avantaxe, se se quere, en comparación co castelán: o sistema e a norma tradicional de noso son uniformes, neste punto, para as tres conxugacións. Nas tres emprega idéntica forma con dous valores temporais diferentes. Este fenómeno ten un nome en lingüística: chámase sincretismo. Consiste na suspensión da manifestación formal, nun paradigma, dunha diferenza de contido que se manifesta formalmente noutros paradigmas análogos. Nos demais tempos da conxugación non se dá sincretismo para a cuarta persoa. Mais ollen. Dáse, por exemplo, en canto a persoa e modo coas formas canta, le, abre... Non é certo que tanto valen para segunda persoa de presente de imperativo como para a terceira do presente de indicativo? Dáse, no referente á persoa, coas formas cantaba, lía, abría... Non si que serven tanto para a primeira como para a terceira persoa do imperfecto de indicativo? O sincretismo non é un fenómeno teratolóxico, non hai por que o corrixir nunca, só o seguidismo castelanófilo explica a preferencia de comimos perante comemos, collimos perante collemos, etc. Corrixámonos e axudemos outras persoas a traballaren na mesma angueira.

Este verán, polas festas grandes da vila, estaba -quen: el, ela, eu?- cuns amigos entre moito público escoitando un grupo folk. A certa altura do concerto un dos músicos presentou a peza que ían interpretar. Dixo dela estar inspirada nun tema popular de certa bisbarra do país, á que se referiu despois con grandes louvanzas para rematar dicindo: "Nesa terra e da súa xente foi moito o que aprendimos ." Haberá quince días tropecei de bruces, na páxina dunha novela premiada haberá unha década e da que xa se fixeron unha ducia de reedicións, con este pelouro: "Na entrada da casa paramos e acendimos uns fachos..." Veña en boa hora o día en que fenómenos destes non acontezan, sequera en situacións e escritos dos que o destinatario é o gran público.