Nunca digas "eres"

Nunca, ao falares galego, digas "eres". Nin o escribas. É un castelanismo innecesario. Verás axiña por que; se o non soubeses xa...

En latín tiñamos, no presente de indicativo, ES para a segunda persoa e EST para a terceira. Andando o tempo, aconteceu que o -T final se deixou de pronunciar. De resultas, ocorreu un fenómeno de sincretismo entre dúas unidades moi próximas, cun risco moi grande de ambigüidade e mesmo de incómoda confusión na praxe comunicativa. Había, coma sempre, varias posibilidades de escudir este risco, e as linguas resultantes da evolución diferenciada do latín resolveron de maneiras distintas tal situación problemática.

Reparemos na solución francesa. Na escrita, o francés mantén a forma gráfica latina: es e est, respectivamente. Na oralidade, que é o que máis importa e onde o risco de ambigüidade é maior, esas formas non ofrecen diferenza fonética ningunha. A ambigüidade resólvese, como tantas outras veces na conxugación francesa, mediante a anteposición dos pronomes persoais correspondentes, tu e il/elle, respectivamente; moi coherentemente, por certo, co xenio e o sistema desta lingua. Teñamos en conta que aime (je), aimes, aime (il/elle), aiment e aime (tu, imperativo) son formas que corresponden a nove unidades distintas en canto ao contido -inclúase o presente de subxuntivo- e, aínda así, todas elas se realizan cunha mesma materialización fonética. Só o pronome persoal que as precede ou segue, e mais o contexto sintáctico, as desambigúan, sen resíos de confusión, na fala oral; e na escrita, segundo os casos.

A solución do bloque galego-portugués foi outra. A caída do -T final latino fíxo confluír ambas persoas na forma es, realizada con "e" aberto para os dous valores. Como o galego non xeralizou o emprego das formas suxeito do pronome persoal ante as formas verbais, debeu botar man dun recurso diferente. Este consistiu en simplemente facer caer o -s final na terceira persoa do presente de indicativo do verbo ser; moi coherentemente, obsérvese aquí tamén, co xenio e o sistema da lingua. Efectivamente, na conxugación galega as formas da terceira persoa non rematan en -s, senón regularmente en vogal -a ou -e, e xustamente pola ausencia dese -s se distinguen formalmente da segunda persoa. Ou sexa -vamos aos exemplos-, é é a es como ama é a amas, quere é a queres, ve é a ves... En conclusión, o galego resolveu moi satisfactoriamente a problematicidade da colisión homonímica daquelas dúas formas da conxugación latina e, polo tanto, non ten necesidade ningunha de lle tomar emprestada ao castelán a súa particular e ben estraña solución.

O que fixo o castelán foi engordar o corpo fonético da forma es da segunda persoa e para iso botou man de eres, forma esta que no antigo se usara para a segunda persoa do futuro e que daquela ficaba libre porque o seu lugar estaba ocupado pola perífrase ser has, logo serás. Obsérvese que a solución castelá, aínda que non se lle poida negar lexitimidade, nin orixinalidade, é menos coherente do que as solucións francesa e galego-portuguesa. Supón unha dobre irregularidade: unha terceira persoa rematada en -s, contra o usual e adoitado no sistema, e a introdución dun estrañísimo novo morfema gramatical para a formalización do contido "segunda persoa do presente de indicativo".

Velaquí as razóns polas que nunca debes en galego dicir "eres". Xa sei que me podes obxectar que ata Rosalía o fixo, sobre todo nalgúns versos dun grande e emblemático poema:

Cando penso que te fuches,
negra sombra que me asombras,
ó pé dos meus cabezales
tornas facéndome mofa.

Cando maxino que es ida,
no mesmo sol te me amostras,
i eres a estrela que brila.
i eres o vento que zoa.

Si cantan, es ti que cantas;
si choran, es ti que choras;
i es o marmurio do río,
i es a noite i es a aurora.

En todo estás e ti es todo,
pra min i en min mesma moras,
nin me abandonarás nunca,
sombra que sempre me asombras.

Se contarmos as formas remarcadas con cursiva, acharemos para unha mesma unidade lingüística dúas formas gráficas e morfolóxicas: es, con sete ocorrencias, e eres, con dúas. Semella ben que Rosalía recorreu ao castelanismo por mor da medida e eufonía dos versos en que a introduciu. O resultado estético é bo; porén o sistema e a norma da lingua resultan magoados. Non a todos, está claro, se lles pode pedir todo. O poeta pode desviarse da norma sen dano para o produto estético.

Nota.- Observaranse no texto rosaliano outras incorreccións (segundo a norma prescritiva e tamén segundo a descritiva tradicional): "si" por "se" e "i" por "e", principalmente. A lingua de Rosalía amosa numerosos castelanismos, ben doados de explicar nunha muller de formación vilega e castelanófona, á parte dos xa presentes no galego oral que aprendeu ou ouviu sendo nova. Eses que enriba sinalamos, débense á primeira causa referida, non a esta segunda.