"Un pouco leite", non "un pouco de leite"

UN POUCO LEITE, NON UN POUCO DE LEITE

Ando desde hai unhas semanas a ler a produción dramática de Roberto Vidal Bolaño. Hai unha chea de trazos da súa escrita que merecen comentario crítico en moitos sentidos, non sempre negativos.

Un deses trazos, achado sen excepción nas sete ou oito pezas dramáticas que levo lidas, é a súa recorrencia á construción partitiva dependente do núcleo cuantificador un pouco no canto da máis característica e tradicional na norma do galego común, consistente estoutra en unir tal cuantificador ao substantivo coma a maioría dos determinantes, mesmo os indefinidos e entre estes os cuantificadores, é dicir, facéndoos concertar directamente co substantivo determinado por eles.

Dos galego falantes maternos que non se deixaron uniformar nisto pola norma castelá, apenas haberá quen diga ou escriba: "un pouco de leite", "un pouco de viño", "un pouco de auga", que é precisamente o que fai Vidal Bolaño. Nós dicimos e escribimos: "un pouco leite", "un pouco viño", "unha pouca auga". Así que parece que o noso dramaturgo neste caso, coma tantos neste e noutros, calca a construción hoxe en día normal na lingua  orixinaria de Castela.

Sospeito, aínda que non o estudei abondo, que nalgún momento a devandita construción partitiva entrou no castelán desde unha lingua estraña, se cadra desde o francés, en cuxo sistema é totalmente coherente. Nesta lingua, ao lado de "(un) peu de lait", "(un) peu de vin" , "peu de temps", "peu de foi",  etc, achamos analogamente "beaucoup de lait", "beaucoup de vin",  "beaucoup de temps"," beaucoup de foi ", e mesmo "trop de patience", "trop de lumière", "trop de bruit".

Podemos observar, porén, que en castelán só induce a construción partitiva cando o cuantificador poco funciona como nominal e está determinado polo artigo indeterminado un. Nos demais casos segue unha norma coincidente coa do galego común tradicional, é dicir, o cuantificador funciona non como nominal, senón como determinante: "poco vino", "poca fe", fronte a "un poco de vino", "un poco de fe". En efecto, en galego, cando o artigo indeterminado precede a pouco, -a, tamén nesta distribución o artigo e o cuantificador funcionan como determinantes, nunca como determinante o primeiro e núcleo ou nominal o segundo. Así que a construción partitiva referida do castelán parece desentoar un pouco, pois é excepcional dentro do pequeno subsistema das frases nominais cuantificadoras. Por riba, semella que aínda non acabou de encaixar perfectamente no sistema. Vémolo nestas dúas solucións discordantes en senso contrario que teño oído, se non lido, de amigos casteláns (de Castela, da Mancha...): por unha banda, una poca fe en vez de un poco de fe, e pola contra, unas pocas de sardinas en vez de unas pocas sardinas. 

Volvendo ao conto, o galego non interferido é perfectamente coherente. Así que diremos: moito leite, moita paciencia, moitos libros; demasiado leite, demasiada paciencia, demasiados libros: pouco leite, pouca paciencia, poucos libros; e por suposto tamén: un pouco leite, unha pouca paciencia, uns poucos libros... Pois logo, nunca  neste subsistema recorre o galego á construción partitiva.
No caso do francés, pola contra, sempre se recorre a ela: beaucoup de lait, beacoup de patience, beaucoup de livres; trop de lait, trop de patience, trop de livres; peu de lait, peu de patience, peu de livres; e tamén, claro está: un peu de lait, un peu de patience, e mesmo ao parecer "un peu de livres" ("unha pequena cantidade de libros", "uns poucos libros", traducimos ao galego e, co mesmo isomorfismo, en castelán, pois tratándose de nomes de referente contable o castelán adoita evitar a construción partitiva). Concluíndo, en francés achamos neste subsistema un único procedemento, sempre partitivo.

O castelán, como enriba se dixo, compórtase case en todo coma o galego, coa única excepción referida e xa explicada. Excepción que debemos evitar canto poidamos ao falarmos e escribirmos en lingua galega. É un detalliño, unha miudez; de acordo. Porén é unha entre moitas miudeces. Unha palliña no palleiro? Porén, de moitas palliñas cativas que do sistema e norma casteláns vaian trasvasándose ao palleiro da lingua galega, acharemos máis cedo ca tarde que o palleiro resultante, aínda visto en eira galega, non sexa xa o palleiro da "lingua galega", senón un palleiro galego feito de pallas castelás. Que é o que moitos galegos veñen facendo nos últimos cinco séculos e ao que os vilegos seus herdeiros nos están a levar desde os media, desde a política, desde o seu poder.

Finalmente, non vos parece moi característico, moi noso ese trazo diferencial? O de dicirmos, un supoñer,  "un pouco leite", "unha pouquiña auga"? Roberto Vidal Bolaño non se decatou do detalle ao escribir os seus dramas e comedias. Foi mágoa. Nisto non o imitemos.