Durmir e adormecer

Durmir e adormecer

Hai no sistema da lingua galega a posibilidade de expresar con dous verbos que, aínda contendo o mesmo lexema, son claramente distintos, a distinción semántica que se estabelece entre ‘estar a durmir’ e ‘quedarse a durmir’ ou ‘facer durmir’. Pódese afirmar, para o caso, que existe isomorfismo semántico e léxico entre o galego e o castelán; aínda que, como é sabido, esta lingua tende a expresar os tres significados co mesmo vocábulo, dormir, recorrendo, cando se quere marcar mellor a distinción, ás perífrases coas que definimos eses significados, ou, cando se trata do sentido incoativo, valéndose da pronominalización do verbo, dormirse.

Mediante a voz adormecer o galego resolveu, de maneira económica e eficaz, a expresión desas distincións semánticas. Niso semella ao francés, que dispón tamén de dúas voces, dormir e endormir. O fr. endormir significa ‘facer durmir’, como o gal. adormecer, usados en construcións transitivas. O gal. adormecer ten sentido incoativo nas intransitivas. O sentido incoativo adquíreo o fr. endormir ao que se pronominaliza, s’ endormir, e, redundantemente, ocorrendo en sintagmas intransitivos. O sistema permítelle ao castelán recorrer a adormecer, adormir, adormentar para connotar os semas de causación ou de incoación. Aínda así, por norma, como adiantabamos, tende a usar soamente a voz dormir, reforzada con verbos auxiliares ou cun pronome pseudorreflexivo. Por norma, como dicimos.

Por norma a nosa lingua ten menos tendencia a pronominalizar verbos, malia ser esta unha posibilidade do sistema. A razón está en que case non precisa acudir a tal recurso para marcar distincións semánticas que a voz ten xa de seu ou adquire no contexto sintagmático, como acontece no tocante a expresar a intransitividade. Poñamos por caso os verbos sentar, casar, cansar... e sobre todo verbos formados co sufixo –ecer, como adormecer, aborrecer, adoecer/devecer, quecer, esquecer... En galego o máis propio, se o contrario non for totalmente “anormal”, son secuencias como sentou na cadeira, casaron onte, cansou axiña, adormeceu coa calor, aborrecín no cinema, adoecía/devecía por ela, o día queceu moito, esqueceume a lección...

Acontece, porén, que, na lingua galega usual hoxe en día, a norma atinxente a estes trazos de seu estase a cambiar pola contraria. Por unha banda, constrúense como formalmente reflexivos, pronominais, os verbos sentar, casar, cansar... Pola outra, deixan mesmo de se usar verbos coma adormecer, aborrecer, quecer, esquecer, adoecer, devecer..., substituídos sen receo por durmir(se), aburrir, quentarse, olvidarse/esquecerse, etc. Todo moi coherente coa xa secular evolución da lingua galega cara a unha completa nivelación de diferenzas verbo da lingua de Castela, na que boa parte da comunidade galegofalante ve e ten a norma do seu falar, coma se o castelán fose a medida de todas as linguas.