Podemos falar de compostos de levar cando nos referimos aos verbos elevar, enlevar, relevar e solevar; aínda que o proceso de composición se produciu xa no latín, polo menos en tres destas catro voces. No latín clásico achamos ELEVARE, RELEVARE e SUBLEVARE. Non se rexistra, que eu saiba, *INLEVARE ou *ILLEVARE. Poida que se crease no latín vulgar dalgunha rexión ou grupo social. Poida, mellor aínda, que fr. enlever se obtivese na idade media mediante a composición de en e lever, e o mesmo se pode supoñer para o portugués enlevar se non se tratase, como parecelle mellor, dun galicismo.
Hoxe en día, na lingua galega máis usual, tanto oral como escrita, só elevar é de uso frecuente. Emprégase moito menos relevar, e isto é só na escrita ou en rexistros orais elevados. Ben se comprenderá ese pouco uso, poisque ese verbo se entende comunmente como derivado de relevo, substantivo pertencente primariamente á linguaxe técnica da descrición xeográfica e das artes. Secundaria e figuradamente, é tamén adoitado noutros rexistros cultos da lingua co significado de 'importancia', 'saliencia'... Ten aínda relevar outra acepción, a de 'liberar dunha obriga', 'perdoar', 'aliviar a alguén'. É este sentido o que adopta cando se documenta no galego medieval. Anticipamos arriba que se entende comunmente relevar como derivado de relevo. Historicamente, sucedeu xustamente o contrario. O vocábulo relevo é un derivado regresivo de relevar, calcando o procedemento polo que o fr. relief deriva de relever. Despois, unha vez abonada polo uso a voz relevo, na conciencia dos seus utentes reinterprétase o verbo como derivado do substantivo.
Caso curioso é o da voz enlevar e dos seus derivados enlevación, enlevamento e enlevo; este, un verdadeiro derivado regresivo. Semella claro que entraron na lingua literaria galega de principios do século XX como empréstimos do portugués. Nesta lingua enlevar úsase só como sinónimo de extasiar. Os escritores galegos que o acollen, fano moitas veces sinónimo de elevar. Ven nel, seguramente, un bon recurso a prol do diferencialismo que pretenden verbo do castelán. Hoxe obsérvase certa renitencia perante o emprego destas voces, mesmo no seu senso normal en portugués. Semella seren preferidas a elas as súas sinónimas pertencentes ás familias de éxtase, encanto, gaiola, engado... Tamén adoita xa rexeitarse, usado neste sentido figurado, o verbo engadar, creación literaria recente a partir de engadar, 'atraer con cebo' en sentido propio; tende a ser considerado como un neoloxismo sobexo e pouco rendíbel. Sorte distinta lle coubo ao verbo engaiolar; mesmo na lingua oral e en situacións informais se utiliza con certa frecuencia e con alto rendemento expresivo. Merece fomentarse por iso e pola súa orixe popular. Supoño, verbo de enlevar e a súa familia, que a súa presenza no léxico portugués provén do fr. enlever e a súa familia -enlèvement, enlevage, enlevure... Atendendo á forma, cabe coidar que é así. Se atendermos ao significado, semella levarnos a pensar o contrario. Estas voces en portugués teñen un significado moi concreto e restritivo, o de 'elevación' en sentido espiritual. A familia fr. enlev- ofrece, pola contra, unha ampla polisemia, que vai desde 'erguer' (sinonimia con soulever) ata'tirar', 'levar consigo', 'roubar'. Porén, na acepción orixinaria de 'erguer', enlever úsase figuradamente como sinónimo de ravir. Deste uso figurado deberon de derivar os vocábulos galego-portugueses que presentan enlev-, como un calco para traducir construcións da lingua francesa onde o lexema refire ao estado anímico de ensoñación ou éxtase.
Finalmente, atendamos á voz solevar. Dos dicionarios galegos que consultei, en ningún aparece. Nos dicionarios portugueses prestáselle pouca atención, remítesenos á sinónima solevantar. O seu significado sería 'soerguer', 'erguer un pouco ou con dificultade'. A voz está testemuñada en castelán antigo; mais logo recuou perante o éxito do cultismo sublevar ata quedar arrombada no recuncho dos arcaísmos. En galego tivo que suceder algo semellante. Na lingua galega escrita nunca a achei, escribín aquí hai uns días. Na lingua galega oral, escoiteina máis dunha vez nos primeiros anos da miña vida. Usábaa miña nai e non certamente no sentido de 'erguer con dificultade", senón no de 'sublevar'. "Non te soleves", dicíame se lle parecía que eu tentaba de arrepoñerme contra o que ela decidía sobre min. Agora teño que dicir que nos escritos de Blanco Amor aparece ata dúas veces a voz solevar, segundo acabo de comprobar nunha consulta feita ao TILG (Tesouro Informatizado da Lingua Galega). Importa moito notar que Blanco Amor a emprega nun sentido -o de 'erguer', 'sobrepoñer','elevar moi alto'...- ben diferente dos que nos ofrecen os dicionarios portugueses ou os usos que lembro de miña nai.
Se lle albiscarmos algunha posibilidade de trunfo ao esforzo por recuperar eidos perdidos da lingua galega, velaquí unhas voces cuxo uso sería ben promover. Se non, a nosa lingua irase volvendo cada vez máis isomorfa coa castelá. En todo, por desventura. No tocante á semántica e ao léxico, como é o caso, tamén.
Sem comentários:
Enviar um comentário