Entre Galiza e Galicia

Dixeron que son ambas filoloxicamente lexítimas, confundindo coma os profanos filoloxía e lingüística histórica. Que queren dicir con iso da lexitimidade? Non que se poida usar calquera das dúas indistintamente e co mesmo dereito; senón, unicamente, que ambas son formas historicamente testemuñadas. Sobre isto, mellor fora que calasen. As formas que ofrecen os documentos medievais escritos en lingua galega, e aínda en castelán, son cando menos estas cinco: Galiza, Galizia, Galisia, Galliza e Gallizia. As cinco son, endalí, formas filoloxicamente lexítimas?

Na última revisión das normas ortográficas e morfolóxicas foron recoñecidas Galiza e Galicia. Esta segunda forma, que é a oficial e a única que as normas recoñecían ata hai pouco, provén daquelas medievais que manteñen -mellor, recuperan- o iode, adaptada máis tarde a súa ortografía consonte as reformas ortográficas polas que pasou a lingua castelá. Quere isto dicir que, na súa literalidade textual, a forma Galicia é moi serodia e non deriva do latinismo formal Gallecia, que aparece sobre todo en textos escritos en latín medieval.

Que sentido ten recoñecer nas normas ortográficas e morfolóxicas a posibilidade de elixir entre Galiza e Galicia para despois, na práctica, negarnos aos utentes a primeira opción en nome da regra creada para o caso: a de que a certos referentes nunha mesma lingua só lles pode corresponder unha única forma? Xa!, non se atreveron a tanto; só a aplican ao referente “país”. Por que vale só para este e non para outros referentes, como "Deus/Dios" ou "nai/mai/madre"? Non se diga que o vocábulo Dios non é galego? Ben sabe Dios que o é, coma ladrillo ou silla. Calquera empréstimo lingüístico, aínda que non nos praza, unha vez que entrou no sistema de chegada, pertence xa a el e nel constitúe un elemento do fenómeno universal da variación lingüística.

Quen se pronunciou ao nos desaconsellaren o uso efectivo da variante Galiza? A filoloxía? A legalidade vixente? Se cadra, unha sección do aparato ideolóxico de estado –diríase, adoptando un coñecido modelo de análise da realidade social. Ou téntase así de aplicar unha norma superior, aquela que establece como únicas formas toponímicas válidas as formas galegas? Entón, fosen consecuentes e decidisen que Galiza non é topónimo galego, senón –xa que castelán non– só portugués.

Se voltarmos á pura lingüística histórica, a forma Galiza leva todas as trazas de maior autenticidade. As formas con ela concorrentes parecen non ter máis explicación ca a de seren ultracorreccións gráficas, ao principio, e máis tarde adaptacións á fonética e morfoloxía castelás, influíntes no galego con forza abonda xa desde principios do século XIV. Se non, a ver quen me explica por que xa no latín galego do século XI a palabra derivada galiciense aparece grafada kalicense (“soldares kalicenses”), con notoria e avultada ultracorrección que, porén, non se aplica aínda á absorción do iode... Se este na palabra derivada foi absorbido, na primitiva con máis razón. Sen a influencia do castelán, a forma Galiza sería a única que se imporía. Pensen que o mesmo topónimo Cacabelos, o do Bierzo, aparece artificialmente grafado Cacavillos en dous documentos de 1410 relacionados co hospital de Santiago. Pois nin así se impuxo, malia ficar aquela vila fóra da Galicia moderna. Por azar sería que aquí a ideoloxía non viñese cubrir a realidade e falseala.

Xa ven a onde nos pode levar a ideoloxía. Ou, se de legalidade se tratar, como o dereito pode ser torto.